Η υπόθεση ΜΟΥΡΤΖΟΥΚΟΥ - «Ό,τι δεν ειπώθηκε ποτέ»

Εισαγωγή

   Η υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου συνιστά ένα πολυδιάστατο και εξαιρετικά ευαίσθητο κοινωνικοδικαιικό φαινόμενο, το οποίο συγκέντρωσε το έντονο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, των θεσμικών αρχών και της εγκληματολογικής κοινότητας. Το κοινό στοιχείο πέντε παιδικών θανάτων, σε διαφορετικά χρονικά σημεία και με κοινό παρονομαστή την παρουσία της ίδιας γυναίκας, εγείρει εύλογα ερωτήματα τα οποία δεν περιορίζονται στο επίπεδο της ποινικής αξιολόγησης, αλλά επεκτείνονται στον χώρο της κοινωνιολογικής, ψυχολογικής και εγκληματολογικής ανάλυσης.

   Εξ αρχής είναι θεμελιώδες να τονιστεί ότι η υπόθεση βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της ποινικής διερεύνησης, χωρίς να έχει υπάρξει τελεσίδικη δικαστική απόφαση. Συνεπώς, η Ειρήνη Μουρτζούκου τεκμαίρεται αθώα σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το άρθρο 71 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Οποιαδήποτε ανάλυση ή ερμηνεία επιχειρείται στο παρόν πλαίσιο γίνεται με καθαρά επιστημονικό χαρακτήρα και δεν αποσκοπεί στην καταλογιστική προσέγγιση ή σε οποιαδήποτε υπαινικτική ενοχοποίηση.

   Η εγκληματολογική διερεύνηση επιδιώκει την κατανόηση των κοινωνικών, ψυχολογικών και θεσμικών μηχανισμών που αναδεικνύονται μέσα από περιπτώσεις πολλαπλών τραγικών περιστατικών, ανεξαρτήτως της τελικής τους ποινικής αποτίμησης. Οι παιδικοί θάνατοι αποτελούν από μόνοι τους γεγονότα που ενεργοποιούν βαθιά συλλογικά αντανακλαστικά και χρήζουν προσεκτικής και μεθοδικής ερμηνείας, ιδίως όταν επαναλαμβάνονται υπό παρόμοιες ή αδιευκρίνιστες συνθήκες.

   Η παρούσα έρευνα θα προσπαθήσει να αποτυπώσει με συστηματικό τρόπο:

• Το ιστορικό των περιστατικών, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί μέχρι σήμερα μέσα από δημόσιες πηγές,
• Το κοινωνικοοικογενειακό περιβάλλον στο οποίο εξελίχθηκαν,
• Τις θεσμικές αντιδράσεις και τα ερωτήματα που προέκυψαν,
• Καθώς και τα ενδεχόμενα εγκληματολογικά σημεία ενδιαφέροντος που συνδέονται με την υπόθεση.

   Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται προέρχονται αποκλειστικά από επιβεβαιωμένα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ και δημόσιες δηλώσεις των αρχών, χωρίς χρήση ανεπιβεβαίωτων ή φημολογικών στοιχείων. Η ερμηνεία των γεγονότων γίνεται με ακαδημαϊκά εργαλεία και με πλήρη συναίσθηση της ευθύνης που συνεπάγεται η δημοσιοποίηση ευαίσθητου περιεχομένου.

Βασικά γεγονότα και χρονολόγιο (αναλυτική παρουσίαση)

   Η υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου περιλαμβάνει, μέχρι στιγμής, πέντε παιδικούς θανάτους που έλαβαν χώρα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και συνθήκες, με κοινό σημείο την παρουσία ή άμεση φροντίδα της ίδιας. Αν και κάθε περιστατικό αρχικά θεωρήθηκε μεμονωμένο, η συσχέτισή τους οδήγησε σε ποινική και εγκληματολογική διερεύνηση. Ακολουθεί αναλυτικό χρονολόγιο των περιστατικών, βάσει των έως σήμερα δημοσιοποιημένων στοιχείων:

1. Θάνατος 13μηνης αδελφής της Ειρήνης Μουρτζούκου (2014)

Ποιο ήταν το παιδί: Η κατά 13 μήνες νεότερη αδελφή της Ειρήνης, μέλος της οικογένειας, ζούσε στο ίδιο σπίτι μαζί της και τους γονείς τους.

Πού και πώς πέθανε: Σύμφωνα με όσα έχουν διαρρεύσει, το κοριτσάκι βρέθηκε νεκρό στο σπίτι. Ο θάνατος τότε αποδόθηκε σε παθολογικά αίτια, ενδεχομένως σχετιζόμενα με αναπνευστικό πρόβλημα.

Ιατροδικαστική πορεία: Φαίνεται ότι δεν υπήρξε πλήρης νεκροτομή ή έρευνα για μη φυσικά αίτια, κάτι που ενδεχομένως σχετίζεται με την ηλικία της υπόθεσης και την εμπιστοσύνη των αρχών στην αρχική εκδοχή.

Σημείωση: Ο θάνατος αυτός δεν είχε προκαλέσει αρχικά υποψίες, αλλά σήμερα περιλαμβάνεται στη συνολική διερεύνηση λόγω της συγγένειας και της χρονικής συνάφειας με τους επόμενους.

2. Θάνατος 6μηνου κοριτσιού – παιδί φίλης της (2021)

Ποιο ήταν το παιδί: Κόρη κουμπάρας και στενής φίλης της Μουρτζούκου. Το παιδί βρισκόταν υπό τη φροντίδα της Ειρήνης, με σύμφωνη γνώμη της μητέρας.

Πού και πώς πέθανε: Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, το κοριτσάκι βρισκόταν στο σπίτι της Μουρτζούκου όταν υπέστη αιφνίδιο επεισόδιο και μεταφέρθηκε χωρίς σφυγμό στο νοσοκομείο.

Ιατροδικαστική πορεία: Ο αρχικός θάνατος αποδόθηκε σε αιφνίδιο βρεφικό σύνδρομο ή ανακοπή. Δεν υπήρχαν ενδείξεις κακοποίησης.

Σημείωση: Η παρουσία και ευθύνη φροντίδας από τρίτο πρόσωπο καθιστά το περιστατικό ιδιαίτερα κρίσιμο για τις αρχές, καθώς η Μουρτζούκου δεν είχε συγγενική σχέση με το παιδί.

3. Θάνατος βρέφους 19 ημερών – πρώτο παιδί της (2022)

Ποιο ήταν το παιδί: Η πρωτότοκη κόρη της Ειρήνης Μουρτζούκου, γεννημένη μόλις λίγες εβδομάδες πριν.

Πού και πώς πέθανε: Το βρέφος βρέθηκε χωρίς αισθήσεις στο σπίτι και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του. Η ίδια η μητέρα φέρεται να ειδοποίησε τις αρχές.

Ιατροδικαστική πορεία: Αρχικά αποδόθηκε σε πιθανή ασφυξία λόγω παλινδρόμησης, με ενδεχόμενη εμπλοκή του συνδρόμου αιφνίδιου βρεφικού θανάτου (SIDS).

Σημείωση: Δεν υπήρξαν εμφανή εξωτερικά ευρήματα και δεν κινήθηκε ποινική διαδικασία τότε. Η υπόθεση επανεξετάζεται.

4. Θάνατος 2 μηνών βρέφους – δεύτερο παιδί της (2023)

Ποιο ήταν το παιδί: Το δεύτερο βρέφος της Ειρήνης, επίσης κορίτσι.

Πού και πώς πέθανε: Εμφάνισε οξεία αναπνευστική δυσχέρεια, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και κατέληξε. Η μητέρα φέρεται να το είχε μόνη της την ώρα της κρίσης.

Ιατροδικαστική πορεία: Αναφέρθηκε ανακοπή καρδιάς ως αιτία θανάτου, ωστόσο υπήρχαν διαφωνίες για το κατά πόσο υπήρξε προγενέστερη επιβάρυνση της υγείας του βρέφους.

Σημείωση: Η περίπτωση αυτή εντάχθηκε στα κεντρικά σημεία εστίασης των ερευνών και φέρεται να προκάλεσε τη συστηματικότερη θεσμική κινητοποίηση.

5. Θάνατος 15μηνου αγοριού – παιδί συγκατοίκου (2024)

Ποιο ήταν το παιδί: Γιος συγκατοίκου και φιλικού προσώπου της Ειρήνης Μουρτζούκου. Το παιδί διέμενε προσωρινά στο σπίτι της.

Πού και πώς πέθανε: Φέρεται να υπέστη αιφνίδια κατάρρευση ενόσω η Ειρήνη το πρόσεχε μόνη της. Μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο αλλά δεν τα κατάφερε.

Ιατροδικαστική πορεία: Για τον θάνατο αυτό έχει διαταχθεί προκαταρκτική εξέταση για ανθρωποκτονία, με επίκεντρο τον χρόνο αντίδρασης και τα ιατροδικαστικά ευρήματα.

Σημείωση: Πρόκειται για την πλέον πρόσφατη και ενεργή υπό διερεύνηση περίπτωση.

   

   Η παραπάνω χρονολογική ανασκόπηση αποδίδει με ακρίβεια τη σταδιακή συσσώρευση των περιστατικών, αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα, την εναλλαγή θυμάτων (δικά της και ξένα παιδιά), καθώς και τη μεταβαλλόμενη στάση των αρχών, οι οποίες ξεκίνησαν οργανωμένη διερεύνηση μετά τον τελευταίο θάνατο. Η αλληλουχία και τα χαρακτηριστικά των περιστατικών θα αποτελέσουν τη βάση των εγκληματολογικών ερωτημάτων που θα τεθούν στις επόμενες ενότητες.

   Η ανάλυση της υπόθεσης Μουρτζούκου θα αποτελέσει το δεύτερο σκέλος μιας συγκριτικής εγκληματολογικής μελέτης, η οποία ξεκίνησε με την υπόθεση Πισπιρίγκου. Μέσω της παρατήρησης των κοινών και αποκλινόντων στοιχείων, θα επιχειρηθεί η εξαγωγή θεωρητικών συμπερασμάτων για το φαινόμενο των επαναλαμβανόμενων παιδικών θανάτων σε οικογενειακά ή στενά κοινωνικά πλαίσια, και η συναγωγή προτάσεων πρόληψης ή θεσμικής εγρήγορσης.

Κοινωνικό και οικογενειακό πλαίσιο

   Η ανάλυση του κοινωνικού και οικογενειακού πλαισίου της υπόθεσης Μουρτζούκου είναι κρίσιμη για την εγκληματολογική ερμηνεία, καθώς εντός αυτού του πλαισίου εξελίχθηκαν τα γεγονότα και διαμορφώθηκαν οι σχέσεις εμπιστοσύνης, ευθύνης και φροντίδας που συνδέονται με τους παιδικούς θανάτους. Πρόκειται για ένα πλαίσιο το οποίο, αν και εξωτερικά φαινόταν λειτουργικό, ενδέχεται να συγκάλυψε ή να αδράνησε απέναντι σε πιθανά προειδοποιητικά σημάδια.

1. Οικογενειακή δομή και συγκατοίκηση

   Η Ειρήνη Μουρτζούκου φαίνεται να ζούσε σε διαφορετικές φάσεις της ζωής της τόσο με την πατρική της οικογένεια όσο και με φίλες ή συγκατοίκους. Η απώλεια της 13μηνης αδελφής της το 2014 τοποθετεί την πρώτη τραγική εμπειρία εντός του στενού οικογενειακού πυρήνα. Μετέπειτα, φαίνεται να ανέπτυξε στενές σχέσεις εμπιστοσύνης με άλλες μητέρες, που σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις της παρέδωσαν τα παιδιά τους προς φύλαξη, εντός του ίδιου σπιτιού.

   Η δομή αυτή υποδηλώνει ένα μικτό περιβάλλον οικιακής συνύπαρξης και υποστήριξης μεταξύ γυναικών, χωρίς την παρουσία πατρικών ή άλλων ανδρικών φιγούρων, γεγονός που συνδέεται συχνά με αυξημένες ατομικές ευθύνες για τη φροντίδα παιδιών. Ωστόσο, η απουσία επίσημων κοινωνικών παρεμβάσεων ή παρακολούθησης δείχνει ότι δεν υπήρχαν εξωτερικές ενδείξεις κινδύνου, τουλάχιστον καταγεγραμμένες.

2. Κοινωνική εικόνα και προσωπικές σχέσεις

   Από τις υπάρχουσες πληροφορίες, η Μουρτζούκου προβαλλόταν ως πρόσωπο ευγενικό, τρυφερό και υπερπροστατευτικό απέναντι στα παιδιά, χαρακτηριστικά που φαίνεται να ενίσχυσαν την εμπιστοσύνη που της έδειξαν οι φίλες της. Οι μητέρες των παιδιών που πέθαναν υπό τη φροντίδα της δεν είχαν εκφράσει αρχικά υποψίες, γεγονός που καταδεικνύει μια κοινωνική αποδοχή και οικειότητα.

   Αυτή η εικόνα ενισχύει το φαινόμενο της "θετικής προβολής" ενός προσώπου στο κοινωνικό περιβάλλον, που ενδέχεται να λειτουργήσει ως ασπίδα απέναντι σε υποψίες ή επαγρύπνηση. Από εγκληματολογικής άποψης, η απόκτηση και διατήρηση ενός ρόλου εμπιστοσύνης (π.χ. «καλής φίλης», «στοργικής μητέρας», «διακριτικής γειτόνισσας») μπορεί να εξηγήσει γιατί συγκεκριμένα περιστατικά δεν προκάλεσαν την έγκαιρη κοινωνική ή θεσμική παρέμβαση.

3. Απουσία κοινωνικού ελέγχου ή πρόληψης

   Καμία από τις καταγεγραμμένες περιπτώσεις δεν φαίνεται να είχε προηγούμενη κοινωνική παρακολούθηση, έλεγχο από υπηρεσίες προστασίας ανηλίκων ή έστω παρατήρηση ανησυχητικών συμπεριφορών από το περιβάλλον. Ούτε οι συνεχόμενες απώλειες ούτε η συχνή εμπλοκή της ίδιας σε φροντίδα βρεφών φάνηκαν να κινητοποιούν έγκαιρους μηχανισμούς πρόληψης.

Αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδεθεί με:

• Έλλειμμα δικτύωσης κοινωνικών υπηρεσιών, ιδίως σε μικρότερες κοινότητες ή σε περιβάλλοντα όπου η οικογένεια αντιμετωπίζεται ως «απρόσβλητο» πεδίο.
• Υπερβολική εμπιστοσύνη στις πρώτες ιατρικές ερμηνείες των θανάτων.
• Αδυναμία συγγενών και φίλων να πιστέψουν σε μια σκοτεινότερη ερμηνεία της επαναληπτικότητας των περιστατικών.

4. Φαινόμενο "κοινωνικής σιωπής"

   Η εγκληματολογία περιγράφει συχνά την κοινωνική σιωπή ως μηχανισμό που επιτρέπει τη διαιώνιση αποκλινουσών ή επικίνδυνων συμπεριφορών. Η σιωπή αυτή μπορεί να έχει διάφορες αιτίες:

• Συναισθηματική εμπλοκή (π.χ. φιλία, συμπόνια)
• Αδυναμία κατανόησης του απίθανου (π.χ. «δεν μπορεί να είναι αυτή...»)
• Κοινωνική πίεση για μη εμπλοκή («δεν είναι δική μου δουλειά»)
• Φόβος στιγματισμού ή διατάραξης ισορροπιών στην κοινότητα

   Η εν λόγω υπόθεση φαίνεται να εμπεριέχει ισχυρές ενδείξεις αδράνειας του άτυπου κοινωνικού ελέγχου, με αποτέλεσμα τη μη έγκαιρη αμφισβήτηση μιας φαινομενικά φυσιολογικής οικιακής καθημερινότητας.

   Η ανάλυση του κοινωνικού και οικογενειακού πλαισίου αναδεικνύει όχι μόνο τη σημασία των σχέσεων εμπιστοσύνης, αλλά και τη δυνητική τους επικινδυνότητα όταν η εγγύτητα εμποδίζει την κρίσιμη παρατήρηση και παρέμβαση. Στις επόμενες ενότητες, θα διερευνηθεί πώς αυτό το πλαίσιο σχετίζεται με τη στάση των θεσμικών αρχών και ποια σημεία εγκληματολογικού ενδιαφέροντος προκύπτουν από την παραπάνω κοινωνική δομή.

Στάση των αρχών και των μέσων ενημέρωσης

   Η θεσμική διαχείριση της υπόθεσης Μουρτζούκου Ειρήνης αναδεικνύει σημαντικές πτυχές της σχέσης ανάμεσα στη Δικαιοσύνη, τις διωκτικές αρχές και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όταν βρίσκονται ενώπιον επαναλαμβανόμενων τραγικών περιστατικών με κοινά δομικά χαρακτηριστικά. Η στάση των αρχών χαρακτηρίζεται από μια προοδευτική ενεργοποίηση, ενώ τα ΜΜΕ συνέβαλαν καθοριστικά στη δημοσιοποίηση των περιστατικών, με ανάμεικτες συνέπειες για τη δημόσια αντίληψη της υπόθεσης.

1. Η αρχική θεσμική αδράνεια και η μεταγενέστερη κινητοποίηση

   Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, οι πρώτοι τέσσερις θάνατοι (2014–2023) δεν αντιμετωπίστηκαν εξαρχής ως ύποπτοι από τις αρχές. Οι θάνατοι καταγράφηκαν ως αποτέλεσμα παθολογικών ή αδιευκρίνιστων αιτίων και δεν υπήρξε συνολική διερεύνηση τους ως σειράς γεγονότων με κοινό παράγοντα.

   Η μεταστροφή φαίνεται να ξεκίνησε μετά τον πέμπτο θάνατο το 2024, όταν το 15μηνο αγόρι φίλης της Μουρτζούκου κατέληξε ενώ βρισκόταν υπό τη φροντίδα της. Τότε διατάχθηκε προκαταρκτική εξέταση και συσχετίστηκαν για πρώτη φορά όλα τα περιστατικά από τις ανακριτικές αρχές. Αυτή η χρονική υστέρηση εγείρει εγκληματολογικά ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των πρωτοκόλλων αναγνώρισης επαναλαμβανόμενων θανάτων παιδιών, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει εξωτερική κακοποίηση ή σαφής παθολογία.

Παρά την αρχική καθυστέρηση, οι θεσμοί στη συνέχεια φαίνεται να κινήθηκαν μεθοδικά:

• Ανασύρθηκαν ιατρικά και ιατροδικαστικά αρχεία προηγούμενων περιστατικών.
• Εξετάστηκαν προηγούμενες γνωματεύσεις για ενδεχόμενες αντιφάσεις.
• Κινήθηκε διαδικασία προκαταρκτικής έρευνας με σκοπό τη διαπίστωση ενδεχόμενης ανθρωποκτονίας κατά συρροή.

2. Στάση των διωκτικών και εισαγγελικών αρχών

   Η στάση των διωκτικών αρχών χαρακτηρίστηκε από αυστηρή μυστικότητα και περιορισμένες διαρροές, σε αντίθεση με άλλες παρόμοιες υποθέσεις όπου είχαν παρατηρηθεί φαινόμενα υπερέκθεσης. Η αστυνομία φάνηκε να κινείται σε συνεργασία με τις ιατροδικαστικές και εισαγγελικές αρχές, με στόχο τη στοιχειοθέτηση ή μη ενδείξεων εγκληματικής δράσης.

   Υπήρξε προσεκτική στάθμιση των αποδεικτικών δεδομένων, ώστε να αποφευχθεί η πρόωρη στοχοποίηση χωρίς επαρκή νομική τεκμηρίωση. Αυτό ενισχύει την εικόνα ενός θεσμικού μηχανισμού που, έστω και αργά, επιδιώκει να σεβαστεί το τεκμήριο αθωότητας.

3. Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης

   Τα μέσα ενημέρωσης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη της υπόθεσης, ιδίως μετά το 2022, επηρεασμένα από την κάλυψη της υπόθεσης Πισπιρίγκου. Σε αρκετές περιπτώσεις η δημοσιογραφική παρουσίαση περιείχε υπερβολές ή ημιτελείς πληροφορίες, με έντονο το στοιχείο της συγκίνησης ή και του υπονοούμενου.

Θετικές επιδράσεις της δημοσιότητας:

• Πίεση για επαναξιολόγηση παλαιών φακέλων.
• Κινητοποίηση της κοινωνικής συνείδησης σε σχέση με το ενδεχόμενο "σιωπηρών" παιδικών θανάτων.

Αρνητικές επιδράσεις:

• Δημοσιοποίηση ονόματος και φωτογραφιών της γυναίκας χωρίς τελεσίδικη απόφαση.
• Υπαινικτικά δημοσιεύματα που προσεγγίζουν τα όρια της προδικαστικής κρίσης.
• Πιθανή δημιουργία κοινωνικού στίγματος, ακόμα και σε συγγενικά πρόσωπα ή φίλους.

   Από εγκληματολογικής πλευράς, η τεταμένη σχέση μεταξύ θεσμικού χρόνου και δημοσιογραφικού ρυθμού μπορεί να οδηγήσει είτε σε πρόωρες κατηγοριοποιήσεις είτε σε πιέσεις για "επικοινωνιακή λύση" μιας υπόθεσης, σε βάρος της δικονομικής ορθότητας.

Εγκληματολογικές διαστάσεις

   Η υπόθεση Μουρτζούκου εγείρει πλήθος εγκληματολογικών ερωτημάτων, ανεξαρτήτως της τελικής ποινικής αξιολόγησης από τη Δικαιοσύνη. Η επαναληπτικότητα των θανάτων, το προφίλ των θυμάτων, οι συνθήκες φροντίδας και η κοινωνική ανοχή ή αδράνεια, δημιουργούν ένα σύνολο δεδομένων που αξίζει να μελετηθεί υπό το πρίσμα της σύγχρονης εγκληματολογικής θεωρίας.

1. Επαναληπτικότητα και σύνδεση των περιστατικών

   Το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό της υπόθεσης είναι η συσσώρευση πέντε θανάτων βρεφών και νηπίων, σε διάστημα δέκα ετών, με συνεχή παρουσία της ίδιας γυναίκας. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ενοχή, αλλά δημιουργεί ένα μοναδικό εγκληματολογικό προφίλ που πρέπει να διερευνηθεί.

Παρατηρήσεις:

• Όλα τα θύματα ήταν κάτω των 2 ετών.
• Σε όλες τις περιπτώσεις, η Μουρτζούκου ήταν το μοναδικό πρόσωπο που είχε άμεση φροντίδα του παιδιού πριν τον θάνατο.
• Οι θάνατοι εμφανίζονται ως αιφνίδιοι ή με μη-σαφή παθολογικά αίτια, στοιχείο κοινό σε περιπτώσεις που διεθνώς έχουν χαρακτηριστεί ως εγκληματικές κατόπιν ελέγχου.

2. Ενδεχόμενα εγκληματολογικά μοτίβα (Modus Operandi)

   Η θεωρία των μοτίβων αναγνωρίζει ότι οι δράστες επαναλαμβανόμενων εγκλημάτων παρουσιάζουν συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς (modus operandi), ακόμα και όταν δεν έχουν συνείδηση αυτών.

Πιθανές ομοιότητες:

• Πάντα ανήλικα και αδύναμα θύματα.
• Χώρος: το σπίτι – κλειστό, ελεγχόμενο περιβάλλον.
• Χρόνος: χωρίς μάρτυρες – συχνά τη νύχτα ή σε ώρες απουσίας τρίτων.
• Τρόπος: απουσία εξωτερικών κακώσεων ή μη εμφανή ίχνη βίας.

Η ταύτιση αυτών των στοιχείων με διεθνή πρότυπα υπό διερεύνηση υποθέσεων δεν σημαίνει ενοχή, αλλά αυξάνει την εγκληματολογική βαρύτητα της ανάγκης για πλήρη διερεύνηση.

3. Σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου (MBP) – ως θεωρητικό μοντέλο

   Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου γονείς ή φροντιστές, κυρίως γυναίκες, προκαλούσαν ή ενίσχυαν ασθένεια στα παιδιά τους για να λάβουν συμπάθεια, προσοχή ή αναγνώριση.

Πιθανά σημεία σύγκλισης με MBP:

• Επαναλαμβανόμενες απώλειες παιδιών υπό την ευθύνη της ίδιας γυναίκας.
• Ανάληψη ρόλου φροντίδας και σε παιδιά τρίτων.
• Εμφάνιση ως «θύματος» ή «τραγικής μητέρας» – κοινωνική αναγνώριση μέσα από το πένθος.

Σημαντική επισήμανση: Η αποδοχή τέτοιου συνδρόμου απαιτεί ψυχιατρική τεκμηρίωση και δεν μπορεί να αποδοθεί ερμηνευτικά χωρίς πλήρη ιατρική αξιολόγηση.

4. Κοινωνική αδράνεια και ανοχή – Θεωρία της Ανομίας

   Η αδυναμία ενεργοποίησης κοινωνικών ή θεσμικών μηχανισμών παρεμβολής σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου εξηγείται από τη θεωρία της κοινωνικής ανομίας (Durkheim, Merton). Η επανάληψη τραγικών περιστατικών εντός του ίδιου κοινωνικού χώρου, χωρίς έγκαιρη αντίδραση, μπορεί να υποδηλώνει:

• Ανυπαρξία ουσιαστικού κοινωνικού ελέγχου.
• Περιορισμό του ενδιαφέροντος εντός του ιδιωτικού χώρου (το σπίτι ως «άβατο»).
• Έλλειψη κοινωνικής εκπαίδευσης στο να αναγνωρίζονται πρότυπα κινδύνου ή αποκλίνουσας συμπεριφοράς.

5. Εναλλαγή ρόλου θύματος – φροντιστή – αυθεντίας

   Η Ειρήνη Μουρτζούκου φαίνεται να κατείχε ρόλο αποκλειστικής φροντίδας σε όλες τις περιπτώσεις, με σημαντικό κοινωνικό κύρος στον περίγυρό της. Αυτό το προφίλ έχει εξεταστεί από την εγκληματολογία ως πιθανός μηχανισμός εξουσίας, όπου η φροντίδα μετατρέπεται, σε παθολογικές περιπτώσεις, σε εργαλείο ελέγχου της ζωής και του θανάτου.

   Η ανάλυση των παραπάνω διαστάσεων δεν αποσκοπεί στην τεκμηρίωση ενοχής αλλά στη διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων και την ενεργοποίηση επιστημονικών εργαλείων, ικανών να φωτίσουν φαινόμενα που αλλιώς θα παρέμεναν αθέατα. Στην επόμενη ενότητα θα εξεταστούν οι ψυχολογικές και προσωπικές παραμέτρους της υπόθεσης, πάντοτε με την αναγκαία επιστημονική επιφύλαξη.

Ψυχολογικά και προσωπικά στοιχεία (με επιφύλαξη σεβόμενοι το τεκμήριο αθωότητας)

   Η διερεύνηση της προσωπικότητας και των ψυχολογικών χαρακτηριστικών ενός προσώπου που σχετίζεται με σειρά ανεξήγητων ή τραγικών περιστατικών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη. Η παρούσα ανάλυση δεν επιχειρεί ψυχιατρική διάγνωση ή ηθική αξιολόγηση, αλλά αναδεικνύει ορισμένες παραμέτρους που η εγκληματολογία θεωρεί σημαντικές στην ερμηνεία πολύπλοκων υποθέσεων, πάντα με ρητή επιστημονική επιφύλαξη.

1. Δημόσια εικόνα και επικοινωνιακή παρουσία

   Η Ειρήνη Μουρτζούκου, σύμφωνα με τις δημόσιες πληροφορίες, δεν έχει προβεί σε δηλώσεις μετά την έναρξη της προκαταρκτικής έρευνας. Στα πρώτα περιστατικά δεν φέρεται να είχε προκαλέσει υποψίες ούτε από το στενό της περιβάλλον ούτε από τις αρχές. Αντιθέτως, φίλες και συγγενείς φαίνεται ότι της εμπιστεύονταν την φροντίδα των παιδιών τους, στοιχείο που υποδηλώνει προφίλ κοινωνικής αποδοχής και αξιοπιστίας.

   Αυτό το κοινωνικό «προφίλ εμπιστοσύνης» έχει απασχολήσει την εγκληματολογική θεωρία, καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις προσωπικότητες με ισχυρή δημόσια εικόνα και ρόλο φροντιστή, μπορεί να απολαμβάνουν πλήρη κοινωνική προστασία από υποψίες, ακόμα και όταν υφίστανται επαναλαμβανόμενα δυσανάλογα γεγονότα.

2. Σχέση με τα παιδιά και δυναμική ρόλων

   Η γυναίκα φέρεται να είχε στενή συναισθηματική σχέση με τα παιδιά της, καθώς και με τα παιδιά φίλων της, στα οποία προσέφερε φροντίδα. Σε όλες τις περιπτώσεις, η ίδια ήταν το άτομο που κάλεσε τις αρχές ή μετέφερε τα παιδιά στο νοσοκομείο, γεγονός που ενισχύει τη δημόσια εικόνα της ως «ανήμπορης μητέρας» ή «τραγικού φροντιστή».

   Η εγκληματολογία έχει εντοπίσει περιπτώσεις όπου η ταύτιση με τον ρόλο της στοργικής μητέρας/φροντίστριας λειτουργεί ως πυρήνας της προσωπικής ταυτότητας. Σε παθολογικές περιπτώσεις, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανάγκη ελέγχου της κατάστασης των παιδιών, ακόμη και σε υπέρβαση των ορίων της υγιούς φροντίδας.

3. Ψυχοδυναμικές θεωρίες (θεωρητικό πλαίσιο, όχι απόδοση στο ερευνώμενο ζήτημα)

   Υπό απόλυτη επιστημονική επιφύλαξη, αναφέρονται θεωρίες που έχουν χρησιμοποιηθεί διεθνώς για την ερμηνεία παρόμοιων υποθέσεων:

1. Σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου (MBP): Το άτομο προκαλεί ή προσποιείται προβλήματα υγείας στο παιδί του, για να προσελκύσει προσοχή, φροντίδα και συμπάθεια. Απαιτεί ψυχιατρική διάγνωση και δεν αποδίδεται χωρίς εξέταση.
2. Αμυντικοί μηχανισμοί άρνησης ή απώθησης: Μετά από επαναλαμβανόμενες απώλειες, ένα πρόσωπο μπορεί να μην επεξεργάζεται τον θάνατο με φυσιολογικό τρόπο, και να εντάσσει την απώλεια στη ρουτίνα του, ως «κανονικότητα».
3. Εξαρτητική προσωπικότητα με ανάγκη επιβεβαίωσης: Η φροντίδα και η ευθύνη απέναντι στα παιδιά λειτουργούν ως πυρήνας ψυχικής ισορροπίας. Ενδέχεται να υπάρξει υπερβολική εμπλοκή, έλλειψη ορίων ή αίσθηση ότι «μόνο εγώ μπορώ να τα φροντίσω».

4. Ερωτήματα και όχι κρίσεις

   Η εγκληματολογική προσέγγιση προτάσσει την διατύπωση ερωτημάτων και όχι διαγνωστικών συμπερασμάτων:

• Ποιος ήταν ο ψυχικός αντίκτυπος των διαδοχικών απωλειών;
• Υπήρχε κάποια ψυχολογική υποστήριξη μετά τους θανάτους;
• Πώς η ίδια ερμηνεύει και βιώνει τη συσσώρευση τραγικών γεγονότων;
• Εμφανίζεται ως πρόσωπο με ενοχικό συναίσθημα, θλίψη ή απόσταση από το γεγονός;

   Η συγκεκριμένη ενότητα υπογραμμίζει την ανάγκη για διεπιστημονική προσέγγιση σε τέτοιες υποθέσεις. Η ερμηνεία της συμπεριφοράς δεν μπορεί να γίνει χωρίς πλήρη κλινική αξιολόγηση, αλλά η επιστημονική συζήτηση οφείλει να εντοπίζει τα πιθανά μοντέλα κατανόησης και να εγείρει ερευνητικά ερωτήματα. Η τελική αποτίμηση της προσωπικότητας και της ψυχικής κατάστασης ανήκει αποκλειστικά σε ειδικούς ψυχικής υγείας και στη Δικαιοσύνη.

Σημεία εγκληματολογικού ενδιαφέροντος

   Η μελέτη της υπόθεσης Μουρτζούκου αναδεικνύει έναν αριθμό παραμέτρων που, ανεξαρτήτως της ποινικής έκβασης, παρουσιάζουν ιδιαίτερο εγκληματολογικό ενδιαφέρον. Τα σημεία αυτά σχετίζονται με μοτίβα επαναληπτικότητας, κοινωνικές δυναμικές, θεσμικές αστοχίες και ψυχοκοινωνικές μεταβλητές, και χρήζουν περαιτέρω επιστημονικής διερεύνησης.

1. Πολλαπλοί θάνατοι ανηλίκων με κοινό πρόσωπο φροντίδας

• Πέντε περιστατικά θανάτων βρεφών και νηπίων μέσα σε δέκα χρόνια.
• Η παρουσία της ίδιας γυναίκας σε όλα τα περιστατικά – είτε ως μητέρα είτε ως αποκλειστική φροντίστρια.
• Θάνατοι με μη βίαιη εικόνα, χωρίς εμφανή εξωτερικά τραύματα ή σαφές ιατρικό υπόβαθρο.

2. Εναλλαγή ρόλων – από μητέρα σε φίλη/φροντίστρια

• Φροντίδα όχι μόνο δικών της παιδιών, αλλά και παιδιών τρίτων (φίλων ή συγκατοίκων).
• Απόκτηση ρόλου «αντικαταστάτη μητέρας» σε κοινωνικά ευάλωτες σχέσεις.
• Το στοιχείο αυτό ενδέχεται να σχετίζεται με δυναμική εξουσίας και εμπιστοσύνης εντός των μικρών κοινωνικών κυκλωμάτων.

3. Καταγραφή θανάτων ως «παθολογικών» σε πρώτο χρόνο

• Σε κανέναν από τους πέντε θανάτους δεν αποδόθηκε αρχικά εγκληματική ενέργεια.
• Επανάπαυση θεσμών στην αρχική ιατροδικαστική αποτύπωση.
• Καθυστέρηση στην αναγνώριση της επαναληπτικότητας και στη σύνδεση των περιστατικών.

4. Απουσία κοινωνικών ή θεσμικών παρεμβάσεων

• Καμία κοινωνική υπηρεσία δεν φαίνεται να επενέβη έγκαιρα, ούτε μετά τον πρώτο ή δεύτερο θάνατο.
• Κανένα σήμα κινδύνου από περιβάλλον (φίλοι, συγγενείς, γείτονες).
• Ενδεικτικό ενδεχόμενης κουλτούρας σιωπής ή εφησυχασμού.

5. Χρονική κλιμάκωση και θεσμική αφύπνιση

   Η συσχέτιση των περιστατικών έγινε μόλις το 2024, με την ενεργοποίηση των αρχών μετά τον 5ο θάνατο.

   Αυτό δημιουργεί ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των πρωτοκόλλων εντοπισμού επικίνδυνων μοτίβων σε ευάλωτα πληθυσμιακά περιβάλλοντα (βρέφη, οικογένειες χωρίς εποπτεία).

6. Κεντρικά ερωτήματα προς διερεύνηση

• Είναι δυνατή η επανάληψη τόσων θανάτων από παθολογικά αίτια χωρίς συστημική ή προσωπική ευθύνη;
• Πώς λειτουργεί η κοινωνική εμπιστοσύνη και πότε καθίσταται επικίνδυνη;
• Υπήρξε σταθερό modus operandi – και αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;
• Πώς αποτυπώνονται αυτά τα στοιχεία στο πλαίσιο άλλων παρόμοιων περιπτώσεων διεθνώς;

   Η καταγραφή αυτών των σημείων δεν συνιστά ετυμηγορία, αλλά ένα εργαλείο εγκληματολογικής σκέψης, απαραίτητο για την κατανόηση του φαινομένου και την προστασία ευάλωτων ομάδων στο μέλλον. Η υπόθεση Μουρτζούκου παραμένει σε εξέλιξη και μόνο η Δικαιοσύνη είναι αρμόδια για την τελική κρίση.

Κατακλείδα

   Η παρούσα ανάλυση δεν αποτελεί δικανική κρίση, ούτε έχει σκοπό να υποκαταστήσει το έργο της Δικαιοσύνης. Πρόκειται για μια ανεξάρτητη, επιστημονική προσέγγιση που εστιάζει στην καταγραφή, τη σύνθεση και την εγκληματολογική ερμηνεία ενός φαινομένου που συγκλονίζει την κοινωνία και εγείρει θεμιτά ερωτήματα.

   Η υπόθεση Μουρτζούκου βρίσκεται σε εξέλιξη· η ποινική διερεύνηση είναι ενεργή και ουδεμία τελεσίδικη απόφαση έχει εκδοθεί. Συνεπώς, όλα τα πρόσωπα που εμπλέκονται τεκμαίρονται αθώα. Τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν βασίζονται σε δημόσιες πηγές και ενδέχεται να διαφοροποιηθούν, εφόσον προκύψουν νέα στοιχεία από τη δικαστική ή ανακριτική διαδικασία.

Η εγκληματολογία δεν αποδίδει κατηγορίες. Φωτίζει ερωτήματα, αναλύει πρότυπα και επιχειρεί να ερμηνεύσει συμπεριφορές και φαινόμενα – με οδηγό τη γνώση και το δημόσιο συμφέρον.