Νεοτρομοκρατία, μία νέα έκφανση της τρομοκρατίας και η τοποθέτηση εκρηκτικού μηχανισμού στη Θεσσαλονίκη

Της Μπάλα Φωτεινής, Αστυνομικός, Διαπραγματεύτρια, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής του ΔΠΘ

Η τρομοκρατία αποτελεί ένα φαινόμενο με πολλαπλούς και συχνά αμφιλεγόμενους ορισμούς, καθώς δεν υπάρχει μια διεθνώς αποδεκτή κοινή οριοθέτηση. Δεν υπάρχει ένας ενιαίος, καθολικά αποδεκτός ορισμός σε όλα τα διεθνή νομικά κείμενα, λόγω πολιτικών, νομικών και γεωπολιτικών διαφορών μεταξύ των κρατών. Ωστόσο, διάφοροι οργανισμοί και νομικά εργαλεία έχουν διατυπώσει λειτουργικούς ή επιχειρησιακούς ορισμούς. Οι πιο σημαντικοί είναι οι εξής:

Ο Ορισμός των Ηνωμένων Εθνών

Το Γενικό Γραφείο του ΟΗΕ κατά της Τρομοκρατίας (UNOCT) δεν έχει καταφέρει να επιβάλει έναν νομικά δεσμευτικό ορισμό, όμως υιοθετεί τον εξής λειτουργικό ορισμό, ο οποίος χρησιμοποιείται σε αρκετά ψηφίσματα: «Τρομοκρατία είναι κάθε πράξη που αποσκοπεί στην πρόκληση θανάτου ή σοβαρού τραυματισμού σε άμαχους ή μη εμπλεκόμενους πολίτες, με σκοπό τον εκφοβισμό πληθυσμού ή τον εξαναγκασμό κυβέρνησης ή διεθνούς οργανισμού να προβεί ή να απόσχει από οποιαδήποτε πράξη.»

(Ψήφισμα 1566/2004 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ)

Ορισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Οδηγία (ΕΕ) 2017/541 δίνει έναν λεπτομερή ορισμό: «Τρομοκρατικές είναι οι πράξεις που διαπράττονται με σκοπό τον σοβαρό εκφοβισμό πληθυσμού, τον εξαναγκασμό κυβερνητικών ή διεθνών οργανισμών σε ενέργεια ή παράλειψη, ή τη σοβαρή αποσταθεροποίηση θεμελιωδών πολιτικών, συνταγματικών, οικονομικών ή κοινωνικών δομών ενός κράτους ή διεθνούς οργανισμού.» Η Οδηγία περιλαμβάνει πράξεις όπως η δολοφονία, η απαγωγή, η καταστροφή υποδομών, η χρήση βιολογικών/χημικών ουσιών κ.ά., όταν τελούνται με τους παραπάνω σκοπούς.

Ορισμός του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) δεν έχει ακόμα αρμοδιότητα να εκδικάζει υποθέσεις τρομοκρατίας, εξαιτίας της έλλειψης συμφωνίας μεταξύ των κρατών μελών της Συνέλευσης της Ρώμης. Υπάρχουν προτάσεις για να εισαχθεί η τρομοκρατία ως διεθνές έγκλημα, αλλά δεν έχει υιοθετηθεί ορισμός στο Καταστατικό της Ρώμης.

Στο ελληνικό ποινικό δίκαιο, η τρομοκρατική οργάνωση τυποποιείται στο άρθρο 187Α του Ποινικού Κώδικα, το οποίο εισήχθη με τον Ν. 3251/2004 στο πλαίσιο συμμόρφωσης προς την απόφαση-πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου, ως τρομοκρατική πράξη ορίζεται κάθε πράξη που ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρή βλάβη σε χώρα ή σε διεθνή οργανισμό, όταν τελείται με σκοπό τον εκφοβισμό πληθυσμού ή την εξαναγκασμό δημόσιας αρχής ή διεθνούς οργανισμού να εκτελέσει ή να απόσχει από πράξη. Η τρομοκρατική οργάνωση ορίζεται ως η δομημένη και διαρκής ομάδα τριών ή περισσότερων προσώπων που έχει σκοπό τη διάπραξη τέτοιων πράξεων. Το άρθρο προβλέπει αυστηρές ποινές για τα μέλη, τους διευθύνοντες, αλλά και όσους παρέχουν υποστήριξη ή διευκολύνσεις σε τέτοιες οργανώσεις, ενώ θέτει ειδικό πλαίσιο για τις περιπτώσεις στρατολόγησης, χρηματοδότησης και διευκόλυνσης ταξιδιών με τρομοκρατικό σκοπό.

Τι είναι η νεοτρομοκρατία (new terrorism);

Ο όρος νεοτρομοκρατία (new terrorism) αναφέρεται σε μια μορφή τρομοκρατικής δραστηριότητας που εμφανίζεται από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και κυρίως μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Σύμφωνα με μελετητές όπως ο Walter Laqueur και ο Bruce Hoffman, η νεοτρομοκρατία χαρακτηρίζεται από διαφορετικά στοιχεία σε σχέση με την «παλιά» πολιτική τρομοκρατία των δεκαετιών 1970–1980.

Κύρια χαρακτηριστικά της νεοτρομοκρατίας:

• σύνδεση με θρησκευτικές και εξτρεμιστικές ιδεολογίες, ιδιαίτερα με το διεθνές Jihadism,
• μεγάλο εύρος στόχων και έλλειψη διάκρισης των στόχων, υπερπόντια ή παγκόσμια εμβέλεια, χρήση αυτοσχέδιων βομβών, βιολογικών ή χημικών όπλων, ακόμα και πυρηνικών, τεχνολογική υποστήριξη, χρήση διαδικτύου για ριζοσπαστικοποίηση, στρατολόγηση και επικοινωνία, αποκεντρωμένη δομή, δίκτυα χαλαρά συνδεδεμένα, με ανεξάρτητες κυψέλες ή μεμονωμένους «μοναχικούς λύκους». Χαρακτηριστικά παραδείγματα νεοτρομοκρατίας αποτελούν η επίθεση στο Bataclan και Stade de France στην Γαλλία, η επίθεση στο Christchurch στην Νέα Ζηλανδία, η επίθεση σε κατάστημα με μετανάστες στο Χανάου της Γερμανίας, οι συντονισμένες βομβιστικές επιθέσεις στο Λονδίνο το 2005.

Ωστόσο, κάποιοι ερευνητές αμφισβητούν την πλήρη καινοτομία της νεοτρομοκρατίας, υποστηρίζοντας πως πολλά από τα στοιχεία της υπήρχαν και παλαιότερα, ενώ η διαφοροποίηση έγκειται περισσότερο στην κλίμακα, την τεχνολογία και την ιδεολογική έκφραση παρά σε θεμελιώδη νέα χαρακτηριστικά.

Τι συνέβη στη Θεσσαλονίκη: η υπόθεση της 39χρονης

Τον Μάιο του 2025, στη Θεσσαλονίκη, σημειώθηκε σοβαρό περιστατικό όταν μια 39χρονη γυναίκα σκοτώθηκε από την έκρηξη ενός αυτοσχέδιου εκρηκτικού μηχανισμού έξω από υποκατάστημα τράπεζας (Εθνική), στη συμβολή των οδών Αγίου Δημητρίου και Πλάτωνος. Συγκεκριμένα, ισχυρή έκρηξη έγινε περίπου στις 5:30 π.μ. του Σαββάτου 3 Μαΐου 2025, έξω από το κλειστό πάρκινγκ πολυκατοικίας, στο ισόγειο της οποίας στεγάζεται η τράπεζα. Η άτυχη γυναίκα επιχείρησε να εγκαταστήσει τον μηχανισμό στο σημείο, άναψε το φιτίλι και απομακρύνθηκε. Όταν δεν άκουσε έκρηξη, επέστρεψε και τότε ο μηχανισμός εξερράγη, προκαλώντας ακρωτηριασμό στο χέρι της και τελικά τον θάνατό της λίγο αργότερα στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο.

Η Ελληνική Αστυνομία ανακοίνωσε ότι η γυναίκα ήταν σεσημασμένη στις αρχές, με πλούσιο ποινικό παρελθόν και εμπλοκή της σε υποθέσεις ληστειών, ναρκωτικών και όπλων, ενώ ανακάλυψε ότι στο σπίτι της πυροκροτητές και υλικό κατασκευής εκρηκτικών, γεγονός που οδηγεί σε σενάρια πιθανής οργάνωσης τρομοκρατικής πράξης ή σύνδεσης με οργανωμένο έγκλημα.

Η υπόθεση ερευνήθηκε από τη Δίωξη Οργανωμένου Εγκλήματος και την Αντιτρομοκρατική, ενώ εξετάζονται όλα τα ενδεχόμενα: από αυτοσχέδια ενέργεια μεμονωμένης δράστιδος έως την ένταξή της σε ένα ευρύτερο τρομοκρατικό δίκτυο.

Το γεγονός ότι η ίδια η δράστις πιθανόν τοποθέτησε και πυροδότησε τον μηχανισμό, αποτελεί ακραία περίπτωση μοναχικού τρομοκράτη (lone actor), στα όρια της νεοτρομοκρατίας, δεδομένης της αυτονομίας δράσης και της χρήσης ισχυρών εκρηκτικών. Παράλληλα, η ύπαρξη υλικών στο σπίτι της υποδηλώνει οργανωμένο χαρακτήρα ή σύνδεση με δίκτυα.

Το περιστατικό στη Θεσσαλονίκη με τη 39χρονη πιθανόν αποτελεί ένα παράδειγμα μοναχικής φυσικής αυτουργίας, με ενδείξεις σύνδεσης με οργανωμένο έγκλημα. Ενώ δεν έχει επίσημα χαρακτηρισθεί ως τρομοκρατική πράξη, τα στοιχεία επιτρέπουν να θεωρηθεί ως συμβάν στο φάσμα της νεοτρομοκρατικής πρακτικής. Η υπόθεση παραμένει υπό διερεύνηση, και η εξέλιξή της θα δείξει εάν πρόκειται για μεμονωμένη – αποτυχημένη – ενέργεια ή ένα ενδιάμεσο στάδιο οργανωμένης τρομοκρατικής δραστηριότητας στην Ελλάδα.

Η τρομοκρατία είναι βαθιά πολιτικο-ιδεολογική μορφή βίας που στοχεύει στον εκφοβισμό και την επιρροή κοινωνικών ή κρατικών δομών μέσω βίας ή απειλής βίας. Η νεοτρομοκρατία αναδεικνύει νέα χαρακτηριστικά όπως η διεθνής εμβέλεια, η τεχνολογική χρήση, οι αυτοκτονιακές επιθέσεις, οι δομές χωρίς ιεραρχία και η έμφαση σε θρησκευτική ή εκτρεμιστική ιδεολογία, χωρίς βέβαια να είναι πάντα ποιοτικά εντελώς νέα έναντι του παρελθόντος.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• European Union. (2017). Directive (EU) 2017/541 of the European Parliament and of the Council of 15 March 2017 on combating terrorism. EUR-Lex. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32017L0541
• Hoffman, B. (1998). Inside terrorism. Columbia University Press.
• Laqueur, W. (1999). The new terrorism: Fanaticism and the arms of mass destruction. Oxford University Press.
• O'Neill, B. (2001). What’s “new” about the new terrorism? And how dangerous is it? National Criminal Justice Reference Service (NCJRS). https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/what-new-about-new-terrorism-and-how-dangerous-it
• Rees, W. (2017). New terrorism: Myth or reality? In M. R. Sedgwick (Ed.), Terrorism and the politics of fear (pp. 99–114). Springer. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-55690-1_2
• Spencer, A. (2019). The problem with the ‘new terrorism’. In S. H. Lim (Ed.), Understanding terrorism: Challenges, perspectives and issues (pp. 75–92). Springer. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-14592-7_6
• IR Journal. (n.d.). Old vs. new terrorism – What’s in a name? https://www.ir-journal.com/index.php/issues/debating-terrorism-10-years-after-911/old-vs-new-terrorism-whats-in-a-name
• Aegeanews. (2025, May 3). Θεσσαλονίκη: Νεκρή 39χρονη από έκρηξη έξω από τράπεζα – Ήταν γνωστή στις Αρχές. https://aegeanews.gr/news/greece-society/571117/thessaloniki-nekri-39chroni-apo-ekriksi-aftoschediou-ekriktikou-michanismou-ekso-apo-trapeza-itan-gnosti-stis-arches/
• Pentapostagma. (2025, May 3). Νεκρή 39χρονη με βαρύ ποινικό παρελθόν μετά από έκρηξη αυτοσχέδιου μηχανισμού. https://www.pentapostagma.gr/koinonia/7303236_thessaloniki-nekri-39hroni-me-bary-poiniko-parelthon-meta-apo-ekrixi-aytoshedioy
• Parapolitika. (2025, May 4). Πυροκροτητές και εκρηκτικά βρέθηκαν στο σπίτι της 39χρονης. https://www.parapolitika.gr/ellada/article/1549916/thessaloniki-purokrotites-ka-ekriktiko-uliko-vrethikan-sto-spiti-tis-39hronis-pou-skotothike-stin-ekrixi/
• Eleftheros Typos. (2025, May 4). Η 39χρονη έβαλε τη βόμβα που την σκότωσε – Βίντεο από την έκρηξη. https://eleftherostypos.gr/ellada/thessaloniki-i-39chroni-evale-ti-vomva-pou-tin-skotose-vinteo-apo-tin-ekrixi-stin-trapeza/
• Pronews. (2025, May 3). Η 39χρονη γυναίκα στη Θεσσαλονίκη σκοτώθηκε από τον εκρηκτικό μηχανισμό που τοποθέτησε. https://www.pronews.gr/amyna-asfaleia/esoteriki-asfaleia/i-39xroni-gynaika-sti-thessaloniki-skotothike-apo-ton-ekriktiko-mixanismo-pou-topothetise-stin-trapeza-vinteo-foto/
• TaSTV. (2025, May 3). Νεκρή 39χρονη από έκρηξη εκρηκτικού μηχανισμού έξω από τράπεζα – Βίντεο. https://www.tastv.gr/article/nekri-39hroni-apo-ekrixi-ekriktikoy-mihanismoy-exo-apo-trapeza-vinteo